Археолошките откритија во Македонија

Уменикот Драган Даутовски по втор пат ќе свири на изгрејсонце, на древната опсерваторија "Кокино", после неговата "молитва", која ја свиреше на денот рамноденица (21 јуни). Овој пат, тоа ќе биде мултимедијална средба "Поздрав на светлината", каде во моментот кога се случува природниот феномен на осветлување на еден од престолите (6,30 ч.), ќе настапат и 20 поети од Друштвото на писателите на Македонија, кои ќе рецитираат стихови, а десетина сликари, учесници на ликовната колонија во Куманово, на големо платно ќе создаваат заедничка творба.
Овој поетско-музичко-ликовен настап е прва средба од ваков вид во Кокино, а ја организираат ДПМ и Музејот во Куманово.
- Ова спојување на музите на поезијата, музиката и ликовната уметност од раните утрински часови, на изгрејсонце, ќе можат да го следат љубопитните за фасцинацијата што ја дава феноменот Кокино, велат од ДПМ.

Археолошките истражувања во Могилка со ново ретко откритие

Според откриените предмети, станува збор за гробница на голем великодостојник

Бронзена фибула, која потекнува од 8 или 7 век пр. н. е. деновиве беше откопана во делчевска Могилка. Тоа е уште една индиција дека и гробницата и ритуалната кочија се постари отколку што се претпоставуваше - 6 до 4 век пр.н.е. Откупувањето го направила стручна екипа на заводот за заштита на спомениците на културата и Музеј од Штип.  Сондажните археолошки истражувања, кои почнаа на 9 август се условени од сомневањата дека токму од ова место пред 2,5 години при диво откопување биле откриени 69-те железни предмети и бронзени украси, кои сега се чуваат во штипскиот музеј.

- Уште со првите откопи на 70 сантиметри под површината на земјата беа расчистени сите дилеми дали кочијата е откопана тука. Во првите седум-осум дена откопавме дваесетина вредни предмети и украси, меѓу кои и една бронзена мониста, која е дел од коњската опрема. Ја откопавме и одлично зачуваната бронзена масивна фибула, која, најверојатно, потекнува од 8 или 7 век пр.н.е., што потврдува дека овде било извршено ритуално погребување во железното време - изјави м-р Трајче Нацев, виш конзерватор-археолог во штипскиот Завод и музеј.

Тој истакнува дека истражувањата се очекува да ги потврдат сознанијата дали во таа гробница во наредните векови имало и секундарно погребување и предмети останати од него. Но, шансите за такво нешто се мали. Според предметите пронајдени досега, станува збор за погреб на исклучително голем великодостојник, па тешко дека подоцна би можело некој да биде погребан во неговата гробница.

Тогаш големите великодостојници, како што е случај и со делчевскиот, биле погребувани со погребната ритуална кочија, со коњите, кои прво биле убивани, и со стражарите на великодостојникот, кои прво ги труеле, па ги закопувале. Великодостојникот се погребувал во централниот дел на гробницата, а неговите стражари и коњи на периферијата од ходникот. Се очекува да бидат откриени и делови од вооружувањето на стражарите, како мечеви, копја и слично. Досега биле откопани коски и остатоци од керамички садови, кои ритуално се кршеле на погребот.

Предвидено е истражувањето да трае до средината на септември. Ако има потреба и ќе продолжи, со дополнителна експропријација на околното земјоделско земјиште. Се очекува да бидат откопани уште многу вредни предмети, по што ќе се изврши конзервација и реконструкција на кочијата. Потоа исклучително вредното и реткото откритие се планира да биде изложено во централниот дел на штипскиот музеј. Тоа би била првата реконструирана таква кочија во Македонија. Досега мали остатоци од ритуални кочии биле откриени во Скопско и во Штипско.

Во гробница во Старо Бонче можеби бил погребан кралот на Пелагонија

Археологот Виктор Лилчиќ бара да се истражи каде се деловите од македонските штитови откриени лани

На локалитетот Старо Бонче крај Прилеп, археолозите деновиве целосно ја дооткриваат кралската гробница од 4 век пред новата ера, добивајќи податоци што ја надополнуваат трагата за престолнината на истоименото горномакедонско кралство, Пелагонија. Раководител на годинешните истражувања кои веќе три години ги предводи професорот на Филозофскиот факултет Виктор Лилчиќ, е археологот од Музејот на Македонија Антонио Јакимовски.

Нивните годинешни откритија покажаа дека гробниот дромос (ходник ѕидан од огромни камени блокови), преткомората и комората биле опкружени со периметрално оформена заштитна ограда - вид подиум, конструирана со масивни правоаголни камени блокови, но и дека манирот на камените блокови од коридорот е идентичен со блоковите од веќе откриениот кралски дворец. Камен од гробницата како градежен материјал е носен во селото Подмол, со што и практично било откриено и нејзиното постоење.

Централната комора на гробницата, потсетува Лилчиќ, била ограбена во доцната антика, ходникот бил раскопуван во 1912 година од француска армија, за во 1936 година археологот Никола Вулиќ повторно да ја откопа и нацрта. Гробницата низ годините го привлекувала интересот и на други археолози „Никој не ни сонуваше дека таа гробница е опкружена со еден периметрален ѕид од огромни камени блокови, монтирани во ѕидот. Небесната симболика на нејзиниот круг е нешто импресивно, покојниците одат на небото а кругот е небесната рамка. Претпоставуваме дека во неа бил погребан кралот на Пелагонците, можеби токму оној кој е споменат во натписот откриен во Атина, датиран во 365 година пр. н.е. Интересно што и при првото истражување на тој простор во 2005 година, таму откривме раноантичка керамика, што говореше дека тоа не е обично место, туку се работи за нешто посериозно, но и ѕид и контури на главен централен влез во акрополата. Една година подоцна се потврди дека акрополата е антички дворец на владетелот, околу кој на два километри се протега градот. Очекуваме во гробницата или во градот да се појави можеби и некоја плоча со натпис“ - вели Лилчиќ, кој е задоволен што е се поцврсто на трагата на откривањето на престолнината на кралството Пелагонија.

„Средиштето на античките Пелагонци се наоѓа на планинскиот врв Висока, на Селечка планина, помеѓу прилепските села Крушевица и Бонче. Се работи за комплекс археолошки локалитети. Кралскиот дворец и горниот град се наоѓаат на врвот Висока, додека Долниот град со култниот простор и некрополата се наоѓаат на неговото западно подножје. Дворецот и Горниот град биле бранети со неколку моќни тврдини, подигнати на позициите Градиште, Крушевица, Градиште Цветково Бонче и Веслец, Марул. Оваа година е посебна во рамките на нашите истражувања. Проширувајќи го просторот на истражувањата западно во влезниот коридор во кралскиот дворец, откривме керамички фрагменти кои датираат токму од времето на најголемата моќ на пелагониското кралство. Се работи за делови од висококвалитетни црнофирнисани кантароси, со веројатна античка провиненција, карактеристична раноантичка луцерна (лампа), датирана од средината на 4 век пред н.е, како и дел од релјефно украсен горгонеон, поставен како оплатен мфалос на некаков предмет, можеби и мал круженодбрамбен штит. Сите наоди беа очекувани и оваа година во основа се потврди дека најаките културни хоризонти кои ги откривме кореспондираат со информациите од историските извори. Откриените парчиња кермика меѓу кои има и прекрасни примероци, е доказ дека тоа може да биде дворецот на кралот кој добивал подароци од Атина за пружена поддршка“- посочува археологот Виктор Лилчиќ.

Во оваа прилика, работејќи на просторот каде минатата година беа откриени и „откупени“ од него и од археологот Драги Митревски, остатоци од три македонски штита, настан што предизвика реакции во јавноста и поделени мислења за нивната не(одговорност), тој посочува на можно исчезнување на дел од остатоците од едниот штит.

„Знам дена сега има парчиња за да се состават само два штита. Дел од парчињата од штитовите уште при откривањето во 2005 година се разграбени. Мислам дека државата овој случај треба посериозно да го разгледа, Одделот за заштита на културното наследство при МВР да се заинтересира и повторно и на терен да се испита целиот случај “ - вели Лилчиќ.

Вредните 62 дела од откриените македонски штитови се составуваат и конзервираат во Заводот за заштита на културното наследство и музеј во Охрид, со кои според директорот на Управата за заштита на културното наследство, Паско Кузман може со сигурност да се состават два штита, што ја потврдува посочената потреба од прибирање на потребните информации за тоа каде се наоѓаат остатоците од третиот штит.

Градот Пелагонија за кој светската наука трага 165 години е откриен во рамките на проектот „Античкото кралство Македонија во Република Македонија“, со цел научно да го докаже постоењето на територијата на античкото кралство на север. Бил престолнина на пелагониските кралеви во 4 век пред. н.ера и главен град на Македонија Четврта, во периодот од 168-148 година пред. н.е

Археолозите годинава апелираат до Владата и до заинтересираните организации и субјекти, за поддршка на истражувањата, кои велат се одвиваат во екстремно тешки услови.

Најголемиот дел нови археолошки откритија на локалитетот Цареви кули се од раниот антички период и укажуваат на фактот дека таму пред и по изградбата на тврдината континуирано постоел живот во различни историски фази, а не само во средниот век како што досега се сметаше. - Последните ископувања покажаа дека тврдината најверојатно постоела и во македонско-хелинистичкиот период односно во 2 или 3 век пред нашата ера. Во претстојните конзерваторски и реставраторски работи ќе можеме да извршиме одредени интервенции, пред се на јужниот влез, каде што има најмногу сочувани артефакти - вели Зоран Рујак, археолог во Заводот-музеј од Струмица и раководител на проектот за археолошко истражување на овој локалитет.
Интензивните археолошки истражувања моментално се насочени кон дефинирање на источниот и западниот бедем од крепоста, а јужниот е веќе истражен, при што се потврдени и некои досегашни, но утврдени се и нови сознанија. По завршувањето на археолошките работи, веќе во текот на наредниот месец ќе биде изработен комплетен елаборат за конзервација и реставрација на тврдината Цареви кули, чијашто реализација ќе почне напролет. За оваа намена од Европската агенција за реконструкција и од буџетот на општината Струмица се обезбедени околу 460.000 евра.

Со лост и со чекреци била градена гробницата во Бонче

Камените блокови, тешки од два до три тона, со животни, биле влечени до местото на кое требало да почива високиот достоинственик

Мајданот од кој биле делкани масивните камени блокови, употребени за изградба на специфичната кралска македонска гробница во околината на прилепското село Бонче се наоѓа на само 250 метри од импресивниот објект, изграден во 4 век пред новата ера. Камените блокови, тешки од два до три тона, некои дури до пет тона, со животни, веројатно волови, биле влечени до местото каде што требало да почива високиот достоинственик. Таму биле редени еден врз друг. На крај само фасадата била финално обработена со рабови од неколку милиметри, објаснува археологот Антонио Јакимовски, раководител на ископувањата на гробницата.

- Во денешни услови тешко е да се направи вакво нешто. Ние со трактор цел ден се мачевме да извлечеме еден блок, тежок околу четири тона - објаснува Јакимовски.

Како на луѓето што живееле во мариовскиот регион пред 25 века им пошло од рака со камените блокови да изградат објект долг 11, а висок три метри обиколен со камен прстенест ѕид?

- Со лост и со чекреци - вели Јакимовски.

Со железни длета и со чекани го сечеле травертинот од карпата. Со јажиња направени од дрвја ги врзувале блоковите. Животните ги влечеле до градилиштето, а потоа со лост и со чекреци ги ределе еден врз друг.

- Ги кревале дури до три метри во височина. Блоковите биле толку фино обработени што немало потреба да ги врзуваат ниту со малтер ниту со олово - објаснува Јакимовски.

Археолозите велат дека гробницата е единствена во светот бидејќи е градена како македонски тип гробница, но е заокружена со прстен од масивни камени блокови. Тоа, велат тие, е остаток од железното време, кој автохтоните мештани си го задржале и негувале и во 4 век пред новата ера.

Во гробницата се влегува преку патека изделкана во карпа, која била поплочена. Гробницата е засводена.

- Таванот морало да има облик на свод за да може да ја држи земјата што била нафрлена врз гробницата за да се формира тумбата. Рамен покрив веднаш би попуштил - објаснува Јакимовски.

Тој е уверен дека во гробницата почивал крал бидејќи ретко кој можел да плати такво погребување. Гробницата била ограбена уште во античкото време.

Археолозите вчера ја отворија гробната комора за која се надеваа дека одолеала на грабежите низ вековите.

- Комората беше празна. Изградена е од камен бигор. И таа била засводена. Бигорот е помалку квалитетен од травертинот, но во тоа време бил повеќе ценет зашто поретко се наоѓал - вели Јакимовски.

Археолошките ископувања завршија вчера, а ќе продолжат напролет. Сега останува да се смисли начинот на кој ова откритие ќе биде претставено пред јавноста. Археолошките ископувања се одвиваа во рамките на проектот „Висока и старо Бонче“, со кој раководи Виктор Лилчиќ, професор на катедрата за археологија, при Филозофскиот факултет.